تالار دارالحفاظ

دارالحفاظ تالاری  است مستطیل شکل ، به ابعاد ۵۰/۱۱ × ۶ متر که در جانب شرقی صحن اصلی بقعه در جهت شمالی_ جنوبی گسترش پیدا کرده است. این بنا که امروزه به عنوان قندیل خانه (به دلیل تعدد چراغ های نقره و طلا آویزان شده از سقف)شناخته میشود در اصل مکانی جهت تلاوت و حفظ قرآن بوده است .تکمیل بنای قندیل خانه تحت نظر صدرالدین موسی بین سالهای ۷۴۵ تا ۷۶۵ ه.ق انجام شده است . هرچند که بنای اولیه ان در زمان خود شیخ صفی الدین و توسط حاجی سام گیلانی انجام شده بود.تالار دارالحفاظ از داخل و از جوانب طولی دارای حجره هایی در دو طبقه است.و به لحاظ ملحق بودن به گنبد الله الله، نقش حریم حرم را ایفا می کند . قسمت فوقانی نمای خارجی بنا با مقرنس‌های قطاربندی و نقوش و کتیبه‌هایی حاوی آیات قرآن  مشتمل بر سوره های(بقره ، ملک ، روم ، انعام ، توبه ، المجادله ، البینه  ، مائده ، صافات ، احقان، ابراهیم ، ال عمران ، رعد ، زمر ، نور)در کاشی معرّق به خط ثلث و کوفی تزیین شده است. دیوار آجری قندیل خانه ازاره سنگی پیش آمده سکّومانندی دارد. بالای ازاره دو ردیف پنجره چوبی پنج تایی نصب شده که با فولاد مشبّک مسدود شده است. دور پنجره‌ها با کاشی‌های معرّق حاوی نقوش اسلیمی و گل و بته تزیین شده و بر بالای پنجره‌های پایینی نورگیرهایی از کاشی مشبک و کتیبه‌ای به خط ثلث به صورت قاب بندی وجود دارد. در ردیف پایین در فاصله بین دو پنجره فرمانی از شاه طهماسب اول با خط نستعلیق بر سنگ مرمری به ابعاد ۳۵/۱ ×۱۵/۱ مترکنده‌کاری شده که لزوم اجتناب ساکنان شهر اردبیل از معاصی و مناهی و مراعات حرمت آستانه و نیز چگونگی آداب و مناسک دینی را یادآوری می‌کند.وجود این کتیبه بر دیوار دارالحفاظ بسیاری از محققان را درباره تاریخ ساخت دارالحفاظ به اشتباه انداخته و آن را به دوره شاه طهماسب نسبت می دهند، در صورتی که ساخت آن به زمان خود شیخ صفی الدین و پسرش صدرالدین موسی میرسد. در جبهه شمالی نمای قندیل خانه، طاق و سردر ورودی قندیل خانه واقع شده است. نمای این طاقِ بلند و جناغی تماماً با کاشی معرّق و کتیبه‌های مختلف تزیین شده است. قوس طاق از نوع قوسهای چهار مرکزی است و به دو ستون باریک مرمرین سفید با سرستونهای مقرنس دار تکیه دارد. دو طرف درگاه دو نشیمن از سنگ های آذرین خاکستری، که سنگ شالوده درگاه نیز به شمار می‌آید، تعبیه شده است. پوشش ازاره درگاه نیز از سنگ های مرمر سفید است. دربِ ورودی و پنجره مشبک بالای آن درون طاق قرار دارد. پیرامون درگاه با کاشی معرّق و کتیبه‌هایی با خط ثلث زینت یافته است. در بالا‌ترین قسمت کتیبه حدیث «انا مدینةالعلم و علیٌباب‌ها» نقش بسته است. در حاشیه مستطیل طاق، کتیبه‌ای حاوی عبارات صوفیانه و القاب و درجات و مقامات شیخ صفی دور تا دور چرخیده است.درِب چوبی کوچک و ساده‌ای که جایگزین در نقره‌ای مشبّک شده(با تاریخ ۱۰۱۱ که در راهرو ورودی قندیل خانه نگهداری می‌شود، که این درب به سفارش ذوالفقار خان متولی ساخته و به بقعه شیخ صفی الدین اهدا شده است)، به راهروی با سقف گچبری و لوح های کاشیکاری معرق  باز می‌شود که در مسیر آن تا حیاط شهیدگاه، دو اتاق وجود دارد که در قدیم برای بیتوته خادمان بقعه استفاده می شده است . در سمت چپ راهرو دری به جانب پلکان مارپیچ هست که به حجره های طبقه بالا تالارمی‌رسد. در سمت راست راهرو، دری از چوب گردو با پوشش ورقه‌های نقره و طرحی از گلهای شاه عباسی، به قندیل خانه راه دارد. نام سازنده درب(امیر خان اردبیلی) به تاریخ ۱۰۲۰ بر حاشیه گلهای  شاه عباسی  منقوش است.مهمترین مشخصه تالار دارالحفاظ ، وسعت و گستردگی کتیبه های قرآنی،  حدیث و ذکر سلسله نسب مشایخشیخ صفی الدین به خط ثلث و نسخ در نمای داخل آن است . علاوه بر کتیبه ها ، انواع تزئینات نقاشی اسلیمی به روش تمپراو لایه جینی و گچبریو مقرنس کاری با لایه هایی از طلا هم اجرا شده است، که طلا کاری نقوش ، زیبایی تالار را چند برابر کرده است .نقاشی های تذهیب تالار دارالحفاظ ، چون خطوط خوشنویسی آن در قسمت پایین ، در زمان شاه عباس اول به انجام رسیده است .نام کاتب و خوشنویس کتیبه بالا و وسط تالار دارالحفاظ استاد ابراهیم تراش تبریزی ۱۳۰۷ و محمد اسماعیل افشار ۱۳۰۷و کتیبه ردیف پایین به دست میر قوام الدین روضه خوان ،روی کتیبه تحریر شده است. کتیبه نوار فوقانی و وسط  حاوی آیات ۱ تا ۲۹ سوره فتح  و کتیبه ردیف پایین حدیث و سلسله نسب مشایخشیخ صفی الدین می باشد.همچنین سقف تالار قندیل خانهکه در ابتدا حالت قوسی با نگاره های نباتی داشته بر اثر زلزله تخریب شده و در طی ۶۰ سال اخیر با تیر آهن و آجر برپا شده است ‌.